प्रजापती म्हणाला -
त्यानंतर तेराव्या वर्षी महेश्वरांना नमस्कार करून ते झोपले असताना त्यांच्या मस्तकावरील चंद्र मयुरेशने घेतला. भस्म लावलेले त्यांचे शरीर मोठे सुंदर दिसत होते. त्या पंचाननांच्या भुजा म्हणजे दिशाच होत्या. त्या शुभ व अच्युत अशा चंद्रशेखरानी मुंडक्यांची माळ घातली होती. (सद्योजात, वामदेव, तत्पुरुष, अघोर, ईशान ही श्री शिवाची पाच मुखे होत.) ।।१।। ।।२।। एकमेकांशी गप्पा मारणाऱ्या, नाचणाऱ्या अशा आपल्या छोट्या मित्रांच्या गोतावळ्याबरोबर खेळत तो बाहेर निघून गेला. ।।३।।

(त्या नंतरच्या ४ ते १२ व्या श्लोकाचा पूर्वार्ध यामधे मंगलासुराची गोष्ट असून आपल्या प्रस्तुत पुस्तकात घेतलेल्या गोष्टीशी तिचा थेट संबंध नसल्याने आम्ही तो येथून वगळला आहे. मात्र वाचकांच्या सोयीसाठी मुख्य गोष्ट झाल्यावर शेवटी तो उद्धृत केला आहे. त्याचे भाषांतरही तिथेच त्यानंतर दिले आहे)

प्रजापती म्हणाला –
त्यानंतर शिवाला जेव्हा आपल्या डोक्यावरचा चंद्र दिसला नाही ।।१२।। तेव्हा त्याचे डोळे रागाने लाल झाले, जणू काही स्वर्गालाच जाळायला निघालाय! संतापून त्याने आपल्या गणांना म्हटले, "अरे कसं रक्षण करता रे तुम्ही? ।।१३।। कुणा राक्षसाने माझ्या डोक्यावरचा पांढराशुभ्र चंद्र पळवला?"
प्रजापती म्हणाला -
तेव्हा मान खाली घातलेले गण भीतीने कापू लागले. ।।१४।। धैर्य एकवटून काही जण शिवाला म्हणाले, "उमानाथ! आपला पुत्र, ज्याचे नाव मयूरेश आहे, तो बाहेर खेळायला गेलाय, त्याच्या हातात चंद्र दिसला पण कधी त्याने तो नेला, आम्हाला कळलंच नाही." ।।१५।। ।।१६।। असे त्यांचे बोलणे ऐकून रागावलेला शिव म्हणाला, "खाण्याच्या बाबतीत तुम्ही मोठे तत्पर आहात, असं कसं रक्षण करता रे तुम्ही? ।।१७।। चंद्र किंवा चंद्र पळविणारा तुम्ही आणून दिलात तर ठीक! नाहीतर सगळ्यांचे मी निश्चितच भस्म करून टाकीन!" ।।१८।। तेव्हा ते ही चिडले आणि घाईघाईने पळत पळत मयुरेशाकडे येऊन रागावून त्याला म्हणाले, ।।१९।। "दुष्टा, चोरा, भगवान शिवांकडे जा, नाहीतर तो चंद्र तरी दे!" गणांचे हे वाक्य ऐकून गणेश रागावला. ।।२०।। अरे गणांनो! माझी आई त्रैलोक्याची जननी आहे. तिचा मी प्रभावशाली पुत्र आहे. ते किंवा तुम्ही कोणीच माझ्या बरोबरीचे नाही. ।।२१।। त्याच्या फुंकरीने ते सगळे गण वादळात पाचोळा उडावा तसे उडाले आणि दीनवाणे होऊन शिवाच्या पुढ्यात येऊन पडले. ।।२२।। अतिशय रागावून महादेव, त्या प्रमथ इ. गणांना म्हणाले, " उमेच्या त्या दुष्ट, लहानशा मुलाला पकडून आणा!" ।।२३।। ते वेगाने धावले, जिथे तो बालक खेळण्यात मग्न होता! त्यांना दिसले, तो अनेक छोट्या मुलांबरोबर निर्भयपणे खेळतोय. ।।२४।। आपल्याला पकडण्यासाठी चहूबाजूंनी घेरून टाकणाऱ्या त्या गणांना विनायकाने गोंधळातच टाकले. तो लपला. चहू दिशांत ते गण त्याला शोधू लागले. ।।२५।। कोणत्याही घरात आणि जंगलातही त्यांना विनायक दिसला नाही. क्वचितच कुठेतरी त्या गणपतीला पाहून ते म्हणाले, "तुम्ही आमच्यापुढे कसे काय?" ।।२६।। ब्रह्मलोकी जाणे तुम्हाला शक्य आहे. पण तुम्ही स्थिर उभे राहिलात कि तुम्हाला भगवान शिवाकडे नेऊ." पण तो असा अंतर्धान पावून परत परत प्रकट होत होता. ।।२७।। तेव्हा खिन्न झालेले ते गण पाहून तो कृपाळू परमात्मा त्यांच्या समोर स्पष्टपणे प्रकट झाला. त्याला पाहून ते अतिशय आनंदित झाले. ।।२८।। गिरिजेच्या मुलाला त्यांनी पकडले आणि भगवान शंकरांकडे नेले. पण पृथ्वीसारखे वजन असलेल्या, बसलेल्या त्याला ते गण उठवू शकले नाहीत. ते आश्चर्यचकित झाले. त्यांचे प्रयत्न फुकट गेले. ते सर्व गण शिवाकडे येऊन त्याला म्हणाले, ।।२९।। ।।३०।। "हे भगवान शंकर! आम्ही सगळे मिळून सुद्धा त्या एकाला आणू शकलो नाही. मग भगवान शंकरांनी पुढ्यात बसलेल्या नंदीला आज्ञा केली, ।।३१।। "तू ताबडतोब जा आणि त्या चोर मयूरेशाला घेऊन ये." नंदी म्हणाला, "आपल्या आज्ञेने मी शेषाला, सूर्याला, चंद्राला सुद्धा मारेन. ।।३२।। हे सगळे माझ्यापुढे कनिष्ठ आहेत. भगवान महेश्वरा! माझ्या बरोबरीचा यात कुणीच नाही."

प्रजापती म्हणाला –
असं म्हणून वायुसारखा वेगवान, झाडे व पर्वत उलथून पाडणारा, संतापाने डोळे लालेलाल झालेला, धारदार शिंगे असणारा, स्वर्गालाच गिळंकृत करायला निघालेला नंदी मयूरेशाला म्हणाला, "चल रे शिवाकडे, ।।३३।। ।।३४।। नाहीतर मी नेईन तुला. मी काही इतर गणांसारखा नाही." असं तो म्हणताच मयूरेश संतापला. त्याने जोरात फुंकर मारली आणि खूप ये जा असल्यामुळे गजबजून गेलेल्या शिवा जवळच्या जागेत बिचाऱ्याला जोरात फुंकरीने टाकून दिलं. तो तोंडातून रक्त ओकत होता. तो जमिनीवर धपकन पडला. बढाया मारणारा तो, दोन मुहूर्त खूप प्रगाढ मूर्च्छेत होता. ।।३५।। ।।३६।। ।।३७।। आणि आपल्या मांडीवर मयूरेश बसलेला, त्या शिवाला दिसला. त्याचे शरीर अत्यंत लखलखीत होते व त्याने दिव्य आभूषणे घातली होती. ।।३८।। मस्तकी चंद्र असलेल्या शिवाला पाहून, गण म्हणाले, "देवा! श्री शिवा! जसा पूर्वी तुमच्या मस्तकावर चंद्र होता तसाच आत्ता आहे. उगीचच तुम्ही आम्हाला आज्ञा केलीत." ।।३९।।
शिव म्हणाले -
मस्तकावर चंद्र पाहून, मयूरेशाला व गणांना शिव म्हणाले, "ते सगळे गण, तू आणि नंदी माझ्या आज्ञेने सगळे तुम्ही थकून गेलात. चंद्र माझ्याच मस्तकी असताना तुम्ही उगीचच लढलात!" प्रमथ नावाचे गण म्हणाले, "हे देवांच्या देवा! आज पासून मयूरेश्वरच आमचा स्वामी असावा." ।।४०।। ।।४१।।
प्रजापती म्हणाला –
"तसेच होवो, तो गणराज होवो" असे शिव म्हणाला. मग शिवाला, गणेशाला, त्याच्या मातेला नमस्कार करून देवांचाही स्वामी अशा मयूरेशाची प्रशंसा करीत, तसेच जयजयकार करीत, गण आनंदाने आपल्या घरी गेले. ।।४२।।

।। क उवाच ।।
ततस्त्रयोदशे वर्षे नमस्कृत्य महेश्वरं ।। भस्मांगरागरुचिरं पंचास्यं दिग्भुजं शुभम् ।।१।।
रुंडमालाधरं सुप्तं चंद्रशेखरमच्युतम् ।। मयूरेशोऽथ जग्राह शशिनं तच्छिरोगतम् ।। २ ।।
क्रीडन्बहिः समायातो बालकैः परिवारितः ।। सुहृद्भिः परिनृत्यद्भिर्वदद्भिश्चपरस्परम् ।। ३ ।।
(यानंतरच्या ४ ते १२ व्या श्लोकाचा पूर्वार्ध यामधे मंगलासुराची गोष्ट असून आपल्या प्रस्तुत पुस्तकात घेतलेल्या गोष्टीशी तिचा थेट संबंध नसल्याने आम्ही तो येथून वगळला आहे. मात्र वाचकांच्या सोयीसाठी मुख्य गोष्ट झाल्यावर शेवटी तो उद्धृत केला आहे. त्याचे भाषांतरही तिथेच त्यानंतर दिले आहे)
।। क उवाच ।।
ततः शिवो ललाटे स्वे नापश्यच्छशिनं यदा ।। १२ ।।
क्रोधसंरक्तनयनोविष्टपंप्रदहन्निव।। गणानूचे रुषाविष्टो रक्षणं क्रियते कथं ।। १३ ।।
केन दैत्येन नीतो मे ललाटस्थोऽमलः शशी ।।
।। क उवाच ।।
ततो लीना गणाः सर्वे कंपमाना भयातुराः ।। १४ ।।
अपरे धैर्यमालंब्य वदंति स्म शिवं प्रति।। उमाकांत भवत्पुत्रो मयूरेश्वरसंज्ञकः ।। १५ ।।
क्रीडितुं बहिरायातस्तस्य हस्ते विलोकितः।। चंद्रस्तेन कदा नीतो नजानीमो वयं विभो ।। १६ ।।
इति तद्वचनं श्रुत्वा प्रोचे रुष्टो महेश्वरः।। कथं नु क्रियते रक्षा भवद्भिर्भक्ष्यतत्परैः ।। १७ ।।
चंद्रो वा चंद्रहर्ता वा यद्यानीतस्तथा शुभं।। नोचेद्भस्मीकरिष्यामि सर्वेषां नात्र संशयः ।। १८ ।।
ततस्ते क्षुब्धमनसो धावमानास्त्वरान्विताः।। मयूरेशं समभ्येत्य प्राभणन् रुष्टचेतसः ।। १९ ।।
याहि दुष्ट शिवं देवं चंद्रं वा यच्छ तस्कर।। गणवाक्यं परिश्रुत्य चुकोप गणनायकः ।। २० ।।
न मेऽस्ति गणनापि भवतां तस्य वा गणाः ।। जगत्रयजनन्या मे तनयस्य प्रभाविनः ।। २१ ।।
।।क उवाच ।।
तस्य श्वासेन सर्वे ते वात्यापत्रमिवोद्धृतां।। पेतुः शिवस्य पुरतो गणा दीनास्तदाखिलाः ।। २२ ।।
अतिरोषान्महादेवः प्रमथादीनथाब्रवीत्।। आनीयतां संदुष्टात्मा बध्वोमातनयो लघुः ।। २३ ।।
ते तु शीघ्रतरं याता यत्र क्रीडारतः शिशुः।। ददृशुस्तं शिशुगतं क्रीडंतमकुतोभयम् ।। २४ ।।
वेष्टितुं तान्समायातान्मोहयित्वा विनायकः ।। अंतर्हितश्चतुर्दिक्षु गणास्ते तं व्यलोकयन् ।। २५ ।।
गृहे गृहे काननेषु नापश्यंस्ते विनायकम्।। क्वचिद् दृष्ट्वा तु तं प्राहुरस्मदग्रे कथं भवान् ।। २६ ।।
गन्तुं शक्तो ब्रह्मलोके स्थितं नेष्याम तं शिवम्।। एवमंतर्हितो दृश्यो वारंवारं बभूव सः ।। २७ ।।
ततः खिन्नान्गणान्दृष्ट्वापरमात्मा कृपान्वितः।। तस्थौ तत्पुरतः सम्यग्दृष्ट्वा तं हर्षनिर्भराः ।। २८ ।।
बबंधुर्गिरिजासूनुं निन्युस्ते शंकरं प्रति।। पृथिवीभारसदृशमुपविष्टं तु ते गणाः ।। २९ ।।
न शेकुरुत्थापयितुं ततो विस्मितमानसाः।। हतोद्यमागणाः सर्वे शिवमेत्य समूचिरे ।। ३० ।।
सर्वे वयं समानेतुमेकं शक्ता न शंकर।। आज्ञापयामास शिवो नंदिनं पुरतः स्थितम् ।। ३१ ।।
झटित्यानय गच्छ त्वं मयूरेशं तु तस्करम्।।
।। नंद्युवाच।।
शेषं सूर्यं शशांकं च हनिष्येऽहं तवाज्ञया ।। ३२ ।।
कनीयसो न मे काचिद्गणनास्ति महेश्वर ।।
।।क उवाच ।।
इत्युक्त्वागाद्वायुवेगो भंजन्वृक्षांश्च पर्वतान् ।। ३३ ।।
क्रोधसंरक्तनयनस्तीक्ष्णशृंगो ग्रसन् दिवम्।। उवाच तं मयूरेशं याहि रे त्वं शिवं प्रति ।। ३४ ।।
नो चेदद्य नयिष्यामि न समो हि गणैरहम्।। एवं वदति तस्मिंस्तु मयूरेशो रुषान्वितः ।। ३५ ।।
श्वासं चक्रेऽक्षिपत्तं तु गमनागमसंकुले।। तत्याज तं दृढं श्वासादतिखिन्नं शिवांतिके ।। ३६ ।।
वमंतं रुधिरं वक्त्रात्पृथिव्यां पतितं तु तम्।। ब्रुवंतं पौरुषं नानामूर्छितं द्विमुहूर्ततः ।। ३७ ।।
अपश्यच्च मयूरेशं जानुभागे स्थितं शिवः ।। देदीप्यमानं वपुषा दिव्यभूषासमन्वितम् ।। ३८ ।।
गणा ऊचुः शिवं दृष्ट्वा भालचंद्रं यथापुरा ।। ललाटे ते शशी देव वृथाज्ञप्ता वयं शिव ।। ३९ ।।
।।शिव उवाच।।
मयूरेशं गणांश्चाह शशिनं वीक्ष्य मस्तके।। श्रांतास्ते च गणास्त्वं च नंदी चापि ममाज्ञया ।। ४० ।।
चंद्रे स्थिते ललाटे मे वृथा युद्धमभूद्धि वः ।।
।।प्रमथाऊचुः।।
अद्य प्रभृति देवेश स्वामी नोऽस्तु मयूरराट् ।। ४१ ।।
।।क उवाच।।
तथेति शिव ऊचे तान्गणराजो भवत्तु सः।। नत्वा शिवं गणेशं च गणेशजननीमपि ।। ४२ ।।
प्रशंसयित्वा देवेशं मयूरेशं तथाविधं।। गर्जंतोऽथ गणा जग्मुर्मुदा स्वं स्वं निवेशनम् ।। ४३ ।।
।।इतिश्रीगणेशपुराणे उत्तरखंडे षडधिकशततमोध्यायः।।